Kemoterapi, vücudunuzdaki hızlı büyüyen hücreleri öldürmek için güçlü kimyasalları kullanan bir ilaç tedavisidir.
Kemoterapi genellikle kanser tedavisinde kullanılır çünkü kanser hücreleri vücuttaki birçok hücreden daha hızlı büyür ve daha hızlı çoğalır.
Birçok farklı kemoterapi ilacı mevcuttur. Kemoterapi ilaçları, çok çeşitli kanserlerin tedavisinde, tek başına veya kombine şekilde kullanılabilir.
Kemoterapi birçok kanser türünün tedavisinde etkili bir yol olsa da, tedavi yan etki riskleri taşır. Kemoterapinin bazı yan etkileri hafif ve tedavi edilebilir iken bazıları ciddi sorunlara yol açabilir.
Kemoterapinin amacı nedir?
Kemoterapi kanser hastalarında, kanserli hücrelerin öldürülmesi amacıyla kullanılır.
Kanser hastalarında kemoterapinin kullanımına dair çeşitli düzenlemeler vardır:
- Diğer tedaviler olmadan kanseri iyileştirmek. Kemoterapi kanser için birincil tedavi veya tek tedavi olarak kullanılabilir.
- Diğer tedavilerden sonra kalan kanser hücrelerinin öldürülmesi. Kemoterapi cerrahi gibi diğer tedavilerden sonra vücutta kalan kanser hücrelerini öldürmek amacıyla kullanılabilir. Doktorlar bunu “adjuvan (koruyucu) tedavi” olarak adlandırır.
- Diğer tedavilere hazırlamak. Kemoterapi, radyasyon ve cerrahi gibi diğer tedavileri mümkün kılmak amacı ile tümörü küçültmek için kullanılabilir. Doktorlar bunu “neoadjuvan tedavi” olarak isimlendirir.
- Belirti ve bulguları kolaylaştırmak. Kemoterapi bazı kanser hücrelerini öldürerek kanserden kaynaklanan belirti ve bulguları hafifletebilir. Doktorlar bunu “palyatif kemoterapi” olarak isimlendirir.
Kanser harici durumlarda kemoterapi
Bazı kemoterapi ilaçlarının şunlar gibi durumlarda da kullanılabilir olduğu kanıtlanmıştır:
- Kemik iliği hastalıkları. Kemik iliğini ve kan hücrelerini etkileyen hastalıklar, kemik iliği (kök hücre) nakli ile tedavi edilebilir. Kemoterapi sıklıkla kemik iliği nakline hazırlanmada kullanılır.
- Bağışıklık sistemi düzensizlikleri. Kemoterapi ilaçlarının düşük dozları lupus veya romatoid artrit gibi bağışıklık sisteminin fazla aktif olduğu belli hastalıklarda kontrole yardımcı olabilir.
Kemoterapinin riskleri nelerdir?
Kemoterapi ilaçlarının yan etkileri kayda değer olabilir. Her ilaç farklı yan etkilere sahiptir ve her ilaç her yan etkiye neden olmaz. Alacağınız ilacın yan etkileri hakkında doktorunuz ile konuşun.
Kemoterapi tedavisi esnasında görülen yan etkiler nelerdir?
Kemoterapi ilaçların yaygın yan etkileri şunlardır:
- Bulantı
- Kusma
- İshal
- Saç kaybı
- İştah kaybı
- Halsizlik
- Ateş
- Ağız yaraları
- Ağrı
- Kabızlık
- Kolay yaralanma
Bu yan etkilerin birçoğu önlenebilir veya tedavi edilebilir. Tedavi sonrasında yan etkilerin çoğu azalır.
Uzun ömürlü ve geç gelişen yan etkiler nelerdir?
Kemoterapi ilaçları tedavi sonrası aylar veya yıllar boyunca ortaya çıkmayan yan etkilere sebep olabilirler. Geç yan etkiler kemoterapi ilacına bağlı olarak değişir ancak şunları içerebilir:
- Akciğer dokusunda hasar
- Kalp sorunları
- İnfertilite (çocuk sahibi olamamak)
- Böbrek sorunları
- Sinir hasarı (periferal nöropati)
- İkinci bir kanser riski
Doktorunuza herhangi bir geç gelişen yan etki açısından riskinizi sorun. Bir problemin sinyali olabilecek, sizin için alarm niteliğinde olması gereken belirti ve bulguların neler olduğunu sorun.
Kemoterapiye nasıl hazırlanılır?
Kemoterapiye nasıl hazırlanacağınız, hangi ilaçları aldığınıza ve alınan ilaçların nasıl uygulandığına bağlıdır. Doktorunuz kemoterapi tedavisine hazırlanmanız için özel bilgileri size verecektir. Şunlara ihtiyaç duyabilirsiniz:
- IV (intravenöz, damar içi) kemoterapi öncesi cerrahi ile bir cihaz yerleştirilmesi. Eğer kemoterapiyi IV alıyorsanız doktorunuz kateter, port veya pompa gibi bir cihaz önerebilir. Katater veya diğer cihazlar geniş bir damar içine cerrahi ile yerleştirilir, genellikle göğüsteki damalarlar kullanılır. Kemoterapi ilaçları bu cihaz aracılığı ile verilebilir.
- Vücudunuzun kemoterapi almaya hazır olduğuna emin olmak adına test ve yöntemler. Böbrek ve karaciğer fonksiyonlarını kontrol etme amaçlı kan testleri ve kalp sağlığını kontrol etme amaçlı kalp testleri, vücudunuzun kemoterapi almaya hazır olup olmadığını belirleyebilir. Bir sorun varsa doktorunuz tedaviyi erteleyebilir veya sizin için daha güvenli olan bir kemoterapi ilacı veya doz seçebilir.
- Diş hekimine görünün. Doktorunuz enfeksiyona dair belirtilere yönelik diş kontrolü için diş hekimine görünmeyi önerebilir. Mevcut enfeksiyonları tedavi etmek kemoterapi tedavisi esnasında komplikasyon riskini azaltabilir çünkü kemoterapi vücudun enfeksiyonlar ile savaşma yeteneğini azaltabilir.
- Yan etkiler için önceden planlama. Kemoterapi öncesi ve sonrasında sizi hangi yan etkilerin beklediğini doktorunuza sorun ve uygun düzenlemeleri yapın. Örneğin, eğer kemoterapi tedavisi infertiliteye sebep oluyorsa gelecekte kullanmak üzere sperm veya yumurtalarınızı koruyacak seçenekleri düşünmek isteyebilirsiniz. Eğer kemoterapi saç kaybına sebep oluyorsa başınızı örtecek bir seçenek düşünün.
- Evde ve işte yardımcı düzenlemeler. Birçok kemoterapi tedavisi ayakta hastaya (hastanede yatmak gerekmeden) verilir, bu kemoterapi esnasında birçok insanın işine devam edebileceği ve olağan aktivitelerini yapabileceği anlamına gelir. Doktorunuz genel olarak kemoterapinin normal hayatınızı ne kadar etkileyeceğini söyleyebilir, ancak tam olarak ne hissedeceğinizi tahmin etmek zordur.
Doktorunuza tedavi sonrası işe ara verme ihtiyacınızı veya ev etrafında yardım ihtiyacınızı danışın. Doktorunuza kemoterapi tedavilerinizin ayrıntılarını sorun, böylece iş, çocuklar, evcil hayvanlar veya diğerleri için düzenlemeler yapabilirsiniz.
- İlk tedaviye hazırlanma. Doktorunuza veya kemoterapi hemşiresine kemoterapiye nasıl hazırlanmanız gerektiğini sorun. İlk kemoterapi tedavinize iyi dinlenmiş gelmeniz yardımcı olabilir. Kemoterapi ilaçları bulantıya sebep olacağından öncesinde hafif bir yemek yemek isteyebilirsiniz.
Sizi ilk tedavinize götürecek bir arkadaş veya aile bireyi bulun. Çoğu insan kemoterapi seanslarına kendisi gidip gelebilir. Ancak ilk seansta ilaçların sizi uykulu yaptığını veya yolu zorlaştıran diğer yan etkileri fark edebilirsiniz.
Hangi kemoterapi ilacını alacağınıza karar vermek
Doktorunuz şu birkaç faktöre dayanarak hangi kemoterapi ilacını alacağınızı seçer:
- Kanserin türü
- Kanserin evresi
- Genel sağlık durumunuz
- Önceki kanser tedavileri
- Hedefleriniz ve tercihleriniz
Tedavi seçeneklerinizi doktorunuz ile tartışın. Sizin için doğru olana birlikte karar verebilirsiniz.
Kemoterapi ilaçları nasıl verilir?
Kemoterapi ilaçları farklı yollar ile verilebilir:
- Kemoterapi infüzyonu. Kemoterapi genellikle bir damar içine (intravenöz) infüzyon ile verilir. İlaçlar kolunuzdaki bir damara iğne ile veya göğüsteki bir damara cihaz aracılığı ile verilebilir.
- Kemoterapi hapları. Bazı kemoterapi ilaçları hap veya kapsül şeklinde alınabilir.
- Kemoterapi iğneleri. Kemoterapi ilaçları bir iğne ile enjekte edilebilir.
- Kemoterapi kremleri. Kemoterapi ilaçlarını içeren kremler veya jeller, belli cilt kanserlerinin tedavisinde cilde uygulanabilir.
- Vücudun bir bölgesini tedavi etmede kullanılan kemoterapi ilaçları. Kemoterapi ilaçları doğrudan vücudun bir bölgesine verilebilir. Örneğin doğrudan karın içine (intraperitoneal kemoterapi), göğüs boşluğuna (intrapleural kemoterapi) ve merkezi sinir sistemi içine (intratekal kemoterapi) kemoterapi ilaçları verilebilir. Kemoterapi ayrıca üretra yoluyla idrar kesesine de verilebilir (intravesikal kemoterapi).
- Doğrudan kansere verilen kemoterapi. Kemoterapi doğrudan kansere veya cerrahi sonrası kanserin alındığı bölgeye verilebilir. Örneğin kemoterapi ilaçlarını içeren, ince, yuvarlak şekilli kapsüller cerrahi esnasında tümörün yakınına yerleştirilebilir. Kapsüller zamanla çözülür, kemoterapi ilaçlarını salgılar. Ayrıca kemoterapi ilaçları doğrudan tümörü besleyen atardamar veya toplardamar içine de verilebilir.
Hangi sıklıkla kemoterapi tedavisi almalısınız?
Doktorunuz hangi ilaçları alacağınıza, kanserinizin özelliklerine ve vücudunuzun tedavi sonrası iyileşme derecesine dayanarak hangi sıklıkla kemoterapi tedavisi alacağınıza karar verir. Kemoterapi tedavi programları çeşitlidir. Kemoterapi tedavisi devamlı olabilir veya birbirini izleyen tedavi ve iyileşme periyotları içerebilir.
Kemoterapi tedavisini nerede almalısınız?
Kemoterapi tedavisini nerede alacağınız durumunuza göre değişiklik gösterir. Kemoterapi tedavisi şu şekillerde verilebilir:
- Ayakta hasta kemoterapi ünitesinde
- Doktor muayenehanesinde
- Hastanede
- Evde (kemoterapi hapları alanlar gibi)
Sonuçlar
Kemoterapi tedavisi esnasında kanser doktorunuz (onkoloji uzmanı) ile düzenli olarak görüşün. Onkoloji uzmanı deneyimlediğiniz yan etkileri soracaktır çünkü birçoğu kontrol edilebilir.
Durumunuza bağlı olarak, kemoterapi tedavisi esnasında kanserinizi izlemek üzere taramalar ve diğer testler yapılabilir. Bu testler doktorunuza kanserin tedaviye yanıtı hakkında fikir verir ve tedaviniz buna göre düzenlenebilir.